Oszczędzanie na emeryturę umożliwia w przyszłości uzupełnienie świadczenia otrzymywanego z ZUS lub KRUS. Dobrowolny filar systemu emerytalnego stanowią Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Umożliwiają one tworzenie dodatkowych oszczędności emerytalnych, a także skorzystanie z preferencji w podatku dochodowym. Czy zgromadzony kapitał można wcześniej wypłacić? Jakie konsekwencje niesie wcześniejsza wypłata z IKZE?

Czterech na dziesięciu badanych Polaków (39,6%) zadeklarowało, że ma zaufanie do oszczędzania na emeryturę w ramach ZUS. Zaufanie do odkładania na emeryturę w ramach Indywidualnego Konta Emerytalnego i Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego ma 22,6% respondentów. Co dwudziesta osoba (5%) zadeklarowała zdecydowane zaufanie.

Nie ufa takiej formie oszczędzania grupa trzydziestolatków (19,9%) oraz pięćdziesięciolatków (20,6%). Zdecydowanie wybierają oszczędzanie w IKZE i IKE czterdziestolatkowie (9,4%), rzadziej trzydziestolatkowie (3,4%) oraz pięćdziesięciolatkowie (6,1%).

Polacy oceniali program oszczędzania IKE i IKZE na podstawie opinii innych osób (48,8%). Co czwarta osoba koncentrowała się na wizerunku programu, a 23,6% skorzystało z własnych doświadczeń.

Badani stwierdzili, że na wzrost zaufania do oszczędzania w ramach kont IKE i IKZE. Wpłynęły na to konkretne informacje na temat tego rodzaju usług i sumy zgromadzonych oszczędności (26,5%), a także zrozumienie zasad działania tego rodzaju kont oraz skuteczne zwiększanie wartości zgromadzonego kapitału (23,5%) [1]. Co jednak w przypadku, gdyby ktoś chciał zrezygnować z IKZE i wcześniej wypłacić pieniądze?

Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego – co to jest?

IKZE, czyli Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, to produkty emerytalne umożliwiające samodzielne gromadzenie dodatkowych oszczędności emerytalnych. Indywidualne Konto Emerytalne IKE i IKZE oraz PPE (Pracownicze Programy Emerytalne) tworzą tzw. III filar systemu emerytalnego. Każdy z tych produktów jest dobrowolny. Oznacza to, że ich założenie, a także gromadzenie środków zależy wyłącznie od oszczędzającego. Zaoszczędzony kapitał jest jego prywatną własnością i podlega dziedziczeniu.

Z oszczędzania w ramach Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego może skorzystać każda osoba fizyczna, która ukończyła 16 lat. Osoba niepełnoletnia może oszczędzać na IKZE środki tylko w roku, w którym uzyskuje je z tytułu umowy o pracę. Konto emerytalne mogą założyć również przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w formie samozatrudnienia (pozarolnicza działalność zgodnie z art. 9 ustawy z 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych). Samozatrudnieni mają zagwarantowany podwyższony limit wpłat na IKZE.

Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego są prowadzone przez instytucje finansowe tj. Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE), Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI), domy maklerskie, banki oraz Towarzystwa Ubezpieczeń na Życie (TUnŻ)

Każda osoba może mieć tylko jedno konto emerytalne IKZE. W momencie otwierania konta IKZE i zawieraniu umowy o jego prowadzenie, klient składa oświadczenie, że nie posiada środków zgromadzonych na innym koncie emerytalnym, w innej instytucji finansowej. IKE i IKZE można przenosić do innego podmiotu w ramach tzw. wypłaty transferowej. W takim przypadku potrzebne jest zaświadczenie potwierdzające posiadanie konta w innej instytucji finansowej.

Regulacje prawne – IKZE i Indywidualne Konto Emerytalne

Ustawa o IKE i IKZE ustanawia maksymalny limit wpłat na IKZE w danym roku kalendarzowym. Wpłaty dokonywane przez oszczędzającego nie mogą przekroczyć 1,2 – krotności przeciętnego, prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego. W 2023 roku limit wpłat na IKZE wynosi 8 322 zł. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą w formie samozatrudnienia maksymalny limit wpłat jest podwyższony i wynosi 1,8 – krotność przeciętnego miesięcznego dochodu. To oznacza, że w roku 2023 wysokość limitu wpłat na IKZE ustalono na 12 483 zł.

Odkładanie środków w ramach konta IKZE pozwala klientom skorzystanie z ulgi podatkowej. Wpłaty dokonywane na IKZE w danym roku kalendarzowy (do wysokości ustalonego limitu) można odliczyć od podstawy opodatkowania w rocznym zaznaniu podatkowym PIT za dany rok. Ulga ta nie obejmuje wszystkich podatników, nie mogą z niej skorzystać osoby rozliczające się z zastosowaniem karty podatkowej. Wysokość ulgi podatkowej z tytułu umowy IKZE zależy od wysokości wpłat oraz od zarobków klienta i od stawki podatku dochodowego.

Wypłata środków z Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego

IKZE to system, który polega na gromadzeniu oszczędności emerytalnych. Wpłacane środki mają budować poduszkę finansową, która ma być wsparciem dla klienta po przejściu na emeryturę, czyli po zakończeniu aktywności zawodowej. Zgodnie z zasadami wypłata środków z IKZE powinna nastąpić dopiero po ukończeniu przez właściciela konta 65. roku życia. Dodatkowy warunek uprawniający do wypłaty oszczędności to dokonywanie wpłat na IKZE przez co najmniej 5 lat.

Po spełnieniu tych kryteriów klient może korzystać z preferencji podatkowych IKZE. Przede wszystkim z wypłacanego kapitału nie jest potrącany podatek dochodowy od zysków kapitałowych. Do tego jedyny podatek, jaki musi zapłacić właściciel konta IKZE, to zryczałtowany podatek dochodowy wynoszący 10% od wypłaconych środków.

Wypłata środków zgromadzonych na IKZE może zostać wykonana jednorazowo lub w ratach. (Przez co najmniej 10 lat, a jeśli środki były oszczędzane krócej, to przez okres równoznaczny z okresem oszczędzania). W przypadku, gdy klient decyduje się na wypłatę w ratach, wtedy w każdym momencie może zmienić sposób pobierania środków zgromadzonych na koncie emerytalnym i złożyć wniosek o wypłatę jednorazową. Wniosek ten jest podobny do dyspozycji wypłaty odszkodowania i zawiera m.in. dane wnioskodawcy, sposób realizacji wypłaty.

Po rozpoczęciu wypłaty środków zgromadzonych na IKZE właściciel konta nie może już dokonywać wpłat ani ponownie założyć konta IKZE.

Wypłata środków IKZE w przypadku śmierci oszczędzającego

W przypadku śmierci oszczędzającego następuje wypłata środków zgromadzonych na IKZE osobie lub osobom wskazanym w umowie. Dyspozycja taka może być zmieniona w każdym momencie oszczędzania. W sytuacji, gdy klient wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, jednak nie oznaczył ich udziału w zgromadzonym kapitale, wtedy udziały tych osób są dzielone po równo. Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania zgromadzonego kapitału jest bezsensowne, gdy osoba taka umrze przed oszczędzającym. W przypadku braku osób wskazanych przez oszczędzającego środki z konta IKZE wchodzą w skład spadku.

Wypłata środków zmarłego oszczędzającego w przypadku IKZE dla osoby uprawnionej podlega zryczałtowanemu opodatkowaniu w stawce 10%.

Wcześniejsza wypłata środków wpłaconych na konto emerytalne IKZE

Konta emerytalne IKE i IKZE służą gromadzeniu środków na przyszłą emeryturę. Z tego powodu wypłatę środków zaplanowano na okres po ukończeniu przez oszczędzającego 60. lub 65. roku życia. Natomiast decydując się na wcześniejszy zwrot środków zgromadzonych na koncie IKZE bez spełniania powyższych warunków, klient otrzyma wszystkie oszczędności emerytalne. Będzie to wypłata jednorazowa, nie ma możliwości otrzymania częściowego zwrotu. Jednocześnie oszczędzający musi samodzielnie odprowadzić należny podatek. Należy to zrobić w rocznym zeznaniu podatkowym PIT za rok, w którym zostały wykorzystanie środki. Kwotę tę trzeba ująć w rubryce “Przychody z innych źródeł”. Taka suma powiększy wartość podstawy opodatkowania, co sprawi, że trzeba zapłacić wyższy podatek.

Wypłata z IKZE – skutki podatkowe

Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego jest formą oszczędzania na przyszłą emeryturę. System ten jest tak skonstruowany, że umożliwia skorzystanie oszczędzającemu z ulgi podatkowej w postaci zmniejszenia podstawy opodatkowania w zeznaniu rocznym o wartość dokonywanych wpłat na IKZE. Jednocześnie warto pamiętać, że wypłata zgromadzonych na koncie środków może wiązać się z obowiązkiem odprowadzenia podatku dochodowego.

Regulacje podatkowe dotyczące wypłat środków zgromadzonych na IKZE znajdują się w art. 20 ustawy o PIT. Przepis ten wskazuje, że przychodami z innych źródeł, o których mowa w art. 10 tej ustawy, są w szczególności kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny w rozumieniu zasad o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, kwoty uzyskane z tytułu zwrotu z IKZE oraz wypłaty z tego konta w także te dokonane na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, świadczenia otrzymane z tytułu umowy o pomocy przy zbiorach, dotacje, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12- 14 i art. 17 ustawy o PIT.

Kwoty otrzymywane w związku z likwidacją Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego nie zostały wymienione w ustawie PIT jako zwolnione od podatku. Z tego powodu należy uznać, że otrzymywane z tego tytułu wypłaty stanowią tzw. przychody z innych źródeł, o których mówi art. 20 ustawy o PIT.

Zgodnie z art. 30 ustawy o PIT od kwoty wypłat z IKZE, w tym także wypłaty na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego, dokonane na podstawie art. 34a ustawy z 2004 roku o Indywidualnych Kontach Emerytalnych i Indywidualnych Kontach Zabezpieczenia Emerytalnego, pobierany jest zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 10% od przychodu.

Wypłata transferowa z IKE i IKZE

Oszczędzający, który gromadzi na koncie IKE lub IKZE środki finansowe, w przypadku gdy nie jest zadowolony ze sposobu prowadzenia rachunku przed daną instytucję finansową, może w każdym momencie zdecydować się na przeniesienie środków do innego podmiotu. Istnieje możliwość przeniesienia środków zgromadzonych na IKE do programu emerytalnego, do którego oszczędzający przystąpił lub też do IKE prowadzonego przez inną instytucję finansową. Przenoszenie oszczędności pomiędzy IKE, pomiędzy IKZE kub pomiędzy IKE i PPE nosi nazwę wypłaty transferowej.

Przedmiotem wypłaty transferowej może być wyłącznie całość środków zgromadzonych na koncie. Przenoszenie oszczędności może być dokonane wyłącznie w następującym systemie: IKE-IKE, IKE-PPE lub IKZE-IKZE. Ustawa nie przewiduje możliwości dokonania wypłaty transferowej np. na IKE lub do PPE.

Wypłaty transferowe środków zgromadzonych przez oszczędzającego, następującej pomiędzy instytucjami prowadzącymi IKZE, a także wypłaty transferowe dokonane na IKZE osoby uprawnionej na wypadek śmierci klienta, są zwolnione z opodatkowania.

W okresie od stycznia do grudnia 2012 roku były dostępne wypłaty transferowe środków zgromadzonych na koncie IKE do IKZE. Takie przeniesienie oszczędności było zwolnione z podatku dochodowego. Przeniesienie środków z IKE na IKZE stanowiło wpłatę na IKZE. Kwota ta podlegała odliczeniu od dochodu na zasadach określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nadwyżka tej sumy ponad limit wpłat na IKZE przypadający w danym roku podatkowym podlegała odliczeniu w kolejnych latach. W okresie odliczeń od dochodu środków przeniesionych z IKE na IKZE oszczędzający nie miał prawa do wpłat na IKZE.

IKZE i IKE – czym się różnią?

IKE, czyli Indywidualne Konto Emerytalne, podobnie jak IKZE, pozwala samodzielnie budować poduszkę finansową i oszczędzać na przyszłą emeryturę. IKE może założyć osoba fizyczna, która ukończyła 16 lat. Wpłaty są dobrowolne, posiadacz konta sam decyduje, ile i kiedy wpłaci na konto IKE.

W ramach konta IKE oszczędzającemu przysługuje wyższy niż w IKZE limit wpłat. Dla osób oszczędzających w ramach IKE wynosi on 3-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za dany rok. W 2023 roku limit wpłat na IKE wynosi 20 805 zł. Z konta IKE można wypłacić oszczędności już po ukończeniu 60. roku życia lub po nabyciu uprawnień emerytalnych i skończeniu 55 lat. Dodatkowo w IKE nie ma wymogu wypłaty rat przez co najmniej 10 lat. Jest także możliwy zarówno zwrot częściowy, jak i całkowity.

W umowie konta IKE, podobnie jak przy IKZE, oszczędzający może wskazać osoby, które dziedziczą zgromadzone środki. Osoby dziedziczące mogą wypłacić oszczędności lub przenieść je na swoje konta emerytalne. Dziedziczenie IKE zwalnia z płacenia podatku od spadku i darowizn.

Wypłata środków z IKE przed wyznaczonym terminem zobowiązuje wypłacającego do zapłaty podatku od zysków kapitałowych. Jest to związane z tym, że wpłaty przeznaczone na konto były zwolnione od tzw. podatku Belki. W tym przypadku jest nim objęty dopiero zwrot środków. Całkowity zwrot oszczędności z IKE wiąże się z zamknięciem konta. Jednak oszczędzający może założyć nowe konto IKE. Częściowy zwrot środków z IKE nie wymusza zamknięcia konta.

Likwidacja IKE i IKZE to ostateczność!

Wcześniejsze skorzystanie z oszczędności emerytalnych, a zwłaszcza całkowita likwidacja IKE i IKZE, należy traktować jako rozwiązanie ostateczne. Trzeba wziąć pod uwagę ogromne znaczenie środków zgromadzonych na tych kontach dla przyszłej emerytury, istotne są także kwestie podatkowe. Dodatkowo warto wiedzieć, że przedterminowa wypłata wszystkich oszczędności powoduje likwidację informacji o wpłatach. W związku z tym dokonywanie wpłat w okresie minimum 5 lat będzie realizowane od początku.

W sytuacji, gdy oszczędzający musi skorzystać ze środków zgromadzonych na koncie emerytalnym, wtedy warto rozważyć wycofanie środków tylko częściowe, ponieważ taka opcja nie “zeruje” licznika wpłat. Jednak taka możliwość jest dostępna tylko na kontach IKE i w PPK (Pracownicze Plany Kapitałowe). Z IKZE można wycofać tylko całość zaoszczędzonych środków.

Co się dzieje w przypadku wypłaty środków z IKZE oraz IKE

Po wydaniu dyspozycji zwrotu środków przed spełnieniem warunków emerytalnych można otworzyć nowe konto IKZE i IKE. Jednak pierwsza wpłata może być dokonana dopiero w następnym roku kalendarzowym.

Umowa zawarta z instytucją finansową może określać termin (nie dłuższy niż 12 miesięcy) od dnia zawarcia umowy, w którym dokonanie wypłaty z IKZE/IKE, wypłaty transferowej lub zwrotu środków będzie wiązało się z poniesieniem przez oszczędzającego dodatkowej opłaty ustalanej przez instytucje w umowie. W przypadku dokonania wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu przed upływem terminu określonego w ustawie instytucja finansowa ma prawo potrącenia dodatkowej opłaty od wypłacanych środków z konta IKZE.

Po upływie określonego terminu (12 miesięcy) podmiot prowadzący konto IKZE, dokonując wypłaty transferowej, może pobierać opłatę z tytułu przeniesienia papierów wartościowych, instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi i środków finansowych, jednak nie może być ona wyższa niż opłata pobierana od tego podmiotu przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych określona w regulaminie, o którym stanowi art. 50 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.

IKZE to forma rachunku oszczędnościowo-inwestycyjnego, na którym gromadzi się środki finansowe wypłacane oszczędzającemu po osiągnięciu przez niego wieku emerytalnego. Zasady programu emerytalnego przewidują wcześniejszą wypłatę środków z IKZE. Wiąże się to jednak z dodatkowymi opłatami i jest możliwe dopiero po pięcioletnim okresie oszczędzania.

Źródło: [1]: https://igte.pl/wp-content/uploads/2023/03/Ekspertyzy_IGTE_11_2023_Zaufanie-do-poszczegolnych-elementow-systemu-emerytalnego.pdf